All
 
|
 
 


Polish-Lithuanian Democracy in View of the Muscovite Gentry of the 16th and First Half of the 17th century
 
PIIS086956870010776-4-1
DOI10.31857/S086956870010776-4
Publication type Article
Status Published
Authors
Konstantin Erusalimskiy 
Affiliation: Russian State University for the Humanities
Address: Russian Federation, Moscow
Journal nameRossiiskaia istoriia
EditionIssue 4
Pages103-121
Abstract

           

Keywords
AcknowledgmentRussian Foundation for Basic Research (RFBR), № 19-48-04112
Received07.05.2020
Publication date07.09.2020
Number of characters69479
Cite  
100 rub.
When subscribing to an article or issue, the user can download PDF, evaluate the publication or contact the author. Need to register.
Размещенный ниже текст является ознакомительной версией и может не соответствовать печатной
1 Московское государство и Речь Посполитая формировались во взаимном притяжении и отталкивании, и в историографии принято изучать влияние московской угрозы, военные конфликты между двумя государствами и, в целом, российский фактор в политических тенденциях Короны Польской и Великого княжества Литовского. Противоречия оформлялись в устойчивые взаимные клише, носившие всё более выраженные этнические формы. В Речи Посполитой ко времени московской Смуты сложился образ воровского государства на Востоке, представляющего опасность одним фактом своего существования. Историческая память с конца XV в. пестовала образ особого московского народа, отличного от других русинов, а в хрониках второй половины XVI – начала XVII в. предпринимались попытки представить московитов как шляхетный народ, равный по своим правам с польским и литовским и даже более древний.
2 Обособленность московитов во всех версиях печатных хроник польско-литовских авторов представлена как этнический факт, тогда как триумфальная литература и визуальные репрезентации закрепили представление о победоносном сокрушении московских противников1. Второй Литовский Статут 1566 г. на юридическом уровне закрепил образ неприятеля нашего великого князя московского, лишь отчасти сглаженный в Третьем Статуте 1588 г. Выезд за пределы Великого княжества во Втором Статуте разрешался во всех случаях, кроме оскорбления величества господаря («ображенья маестату») и не считая Московского государства («выймуючы земли Московские»)2. Образ «неприятеля московского» вновь возник в актах Люблинской унии 1–4 июля 1569 г. в ознаменование обязательств суверена Речи Посполитой вернуть их прежним владельцам «замки, имения, посессии и владения», захваченные неприятелем3. Влияние военной угрозы со стороны Москвы на короля в его поисках объединительной схемы для Короны Польской и Великого княжества Литовского отмечали и современники4. Во время выборов 1573 г. при помощи образа лукавого захватчика-великого князя московского, волка в овечьей шкуре, французская делегация готовила общественное мнение в пользу Генриха Валуа5. Полоцкие привилеи были захвачены московитами – отвоёванный замок был восстановлен в правах в 1580 г., однако «вси листы, прывилея и твердости на права и волности всей земъли Полоцкое належачые, на он час в том замъку Полоцъком в церкви Светое Софии… суть побраны»6. В королевском привилее Витебску 1592 г. прозвучало, что воры («злодеи») украли старые привилеи из храма Пречистой Богородицы, «пришедши… з Великого Навагорода»7. Важно было подчеркнуть, что в потере привилегий виноваты преступники из Московского государства. В эти же годы началось формирование образа московского православия как потенциальной угрозы для православных подданных короля8, а также образ казака, разрушающего Речь Посполитую в сговоре с Москвой9. 1. Maliszewski K. Obraz Rosji i Rosjan w kulturze polskiej doby późnego baroku // Między Zachodem a Wschodem. Studia z dziejów Rzeczypospolitej w epoce nowożytnej. Toruń, 2002. S. 143–152; Niewiara A. Moskwicin-Moskal-Rosjanin w dokumentach prywatnych. Portret. Łódź, 2006; Krzywy R. Wstęp // Głuchowski J. Wtargnienie w Moskiewski kraj Mikołaja Radziwiłła w roku 1568. Warszawa, 2017. S. 17–28. Репрезентации триумфа над Москвой и образ свергаемой московской тирании в XVI–XVII вв. изучались в книгах: Zawadzki K. Prasa ulotna za Zygmunta III. Warszawa, 1997; Pfeiffer B. Caelum et regnum: Studia nad symboliką państwa i władcy w polskiej literaturze i sztuce XVI i XVII stulecia. Zielona Góra, 2002; Kąkolewski I. Melancholia władzy: Problem tyranii w europejskiej kulturze politycznej XVI stulecia. Warszawa, 2007. О литературных и визуальных репрезентациях «присяги царей Шуйских» в польской культуре см. статьи Д. Хемперека, В. Тыгельского, Ю.-А. Хрощчицкого и А.-Я. Ямского в сборнике: Hołd carów Szujskich. Warszawa, 2014. Колониальные дискурсы в отношении Москвы дискутируются в работах: Franczak G. Moskwa – polskie Indie Zachodnie. O pewnym mirażu kolonialnym z początku XVII wieku // Nel mondo degli Slavi. Incontri e dialoghi tra cultue. Studi in onore di Giovanna Brogi Bercoff. Firenze, 2008. S. 163–171; Grala H. Rzeczpospolita Szlachecka – twór kolonialny? // Perspektywy kolonializmu w Polsce, Polska w perspektywie kolonialnej. Warszawa, 2016. S. 275–299.

2. Статут Вялiкага княства Лiтоўскага 1566 г. // Вялiкае княства Лiтоўскае: энцыклапедыя. Т. 3. Дадатак. А–Я. Мiнск, 2010. С. 482 (арт. 7). В Статутах Первом 1529 г. и Третьем 1588 г. говорится более обобщённо о побеге в «землю неприятельскую» (Там же. С. 436 (арт. 2, 4), 555–556 (арт. 6, 7)). См. также: Лаппо И.И. Великое княжество Литовское за время от заключения Люблинской унии до смерти Стефана Батория (1569–1586): Опыт исследования политического и общественного строя. Т. 1. СПб., 1901. С. 533–554. Третий Статут не имел юридического приоритета на землях, вошедших в состав Короны Польской по Люблинскому договору 1569 г., где до начала XVIII в. сохранял юридическое значение так называемый Волынский – Второй Литовский Статут 1566 г. См.: Довбищенко М. Украïнська адвокатура Волинi литовсько-польськоï доби (XVI–XVIII ст.). Киïв, 2019. С. 79–91.

3. Akta unii Polski z Litwą 1385–1791. Kraków, 1932. S. 346, 361, 370; Помнiкi права Беларусi XIV–XVI ст.: агульназемскiя прывiлеi i акты дзяржаўных унiй: крынiцазнаўчы дапаможнiк. Мiнск, 2015. С. 278, 299, 314.

4. Januškevič A. Unia Lubelska a wojna Inflancka: wzajemna współzależność na tle polityki wewnętrznej Litwy // Unia Lubelska z 1569 roku: Z tradycji unifikacyjnych I Rzeczypospolitej. Toruń, 2011. S. 45–54.

5. Kąkolewski I. Melancholia władzy... S. 252–285.

6. Пазднякоў В.С. Помнiкi права Беларусi XIV–XVI стст.: абласныя прывiлеi. Крынiцазнаўчы дапаможнiк. Мiнск, 2018. С. 179–191.

7. Там же. С. 102.

8. Hodana T. Między królem a carem. Moskwa w oczach prawosławnych Rusinów – obywateli Rzeczypospolitej (na podstawie piśmiennictwa końca XVI – połowy XVII stulecia). Kraków, 2008. S. 19–62.

9. Tomkiewicz W. O składzie społecznym i etnicznym Kozaczyzny Ukrainnej na przełomie XVI i XVII wieku // Przegląd historyczny. 1948. T. 37. S. 256–257; Rostankowski P. Luber S. Die Herkunft der im Jahre 1581 registrierten Zaporoger Kosaken // Jahrbücher für Geschichte Osteuropas. Bd. 28. H. 3. Wiesbaden, 1980. S. 368–369; Брехуненко В. Козаки на Степовому Кордонi Європи: Типологiя козачьких спiльнот XVI – першоï половини XVII ст. Киïв, 2011. С. 127–129, 325–327, 333–335; Флоря Б.Н. Россия и восточнославянские земли Польско-Литовского государства в конце XVI – первой половине XVII в. Политические и культурные связи. М., 2019. С. 73–75.

Number of purchasers: 0, views: 741

Readers community rating: votes 0 

1. Maliszewski K. Obraz Rosji i Rosjan w kulturze polskiej doby późnego baroku // Między Zachodem a Wschodem. Studia z dziejów Rzeczypospolitej w epoce nowożytnej. Toruń, 2002. S. 143–152; Niewiara A. Moskwicin-Moskal-Rosjanin w dokumentach prywatnych. Portret. Łódź, 2006; Krzywy R. Wstęp // Głuchowski J. Wtargnienie w Moskiewski kraj Mikołaja Radziwiłła w roku 1568. Warszawa, 2017. S. 17–28. Reprezentatsii triumfa nad Moskvoj i obraz svergaemoj moskovskoj tiranii v XVI–XVII vv. izuchalis' v knigakh: Zawadzki K. Prasa ulotna za Zygmunta III. Warszawa, 1997; Pfeiffer B. Caelum et regnum: Studia nad symboliką państwa i władcy w polskiej literaturze i sztuce XVI i XVII stulecia. Zielona Góra, 2002; Kąkolewski I. Melancholia władzy: Problem tyranii w europejskiej kulturze politycznej XVI stulecia. Warszawa, 2007. O literaturnykh i vizual'nykh reprezentatsiyakh «prisyagi tsarej Shujskikh» v pol'skoj kul'ture sm. stat'i D. Khempereka, V. Tygel'skogo, Yu.-A. Khroschchitskogo i A.-Ya. Yamskogo v sbornike: Hołd carów Szujskich. Warszawa, 2014. Kolonial'nye diskursy v otnoshenii Moskvy diskutiruyutsya v rabotakh: Franczak G. Moskwa – polskie Indie Zachodnie. O pewnym mirażu kolonialnym z początku XVII wieku // Nel mondo degli Slavi. Incontri e dialoghi tra cultue. Studi in onore di Giovanna Brogi Bercoff. Firenze, 2008. S. 163–171; Grala H. Rzeczpospolita Szlachecka – twór kolonialny? // Perspektywy kolonializmu w Polsce, Polska w perspektywie kolonialnej. Warszawa, 2016. S. 275–299.
2. Statut Vyalikaga knyastva Litoўskaga 1566 g. // Vyalikae knyastva Litoўskae: ehntsyklapedyya. T. 3. Dadatak. A–Ya. Minsk, 2010. S. 482 (art. 7). V Statutakh Pervom 1529 g. i Tret'em 1588 g. govoritsya bolee obobschyonno o pobege v «zemlyu nepriyatel'skuyu» (Tam zhe. S. 436 (art. 2, 4), 555–556 (art. 6, 7)). Sm. takzhe: Lappo I.I. Velikoe knyazhestvo Litovskoe za vremya ot zaklyucheniya Lyublinskoj unii do smerti Stefana Batoriya (1569–1586): Opyt issledovaniya politicheskogo i obschestvennogo stroya. T. 1. SPb., 1901. S. 533–554. Tretij Statut ne imel yuridicheskogo prioriteta na zemlyakh, voshedshikh v sostav Korony Pol'skoj po Lyublinskomu dogovoru 1569 g., gde do nachala XVIII v. sokhranyal yuridicheskoe znachenie tak nazyvaemyj Volynskij – Vtoroj Litovskij Statut 1566 g. Sm.: Dovbischenko M. Ukraïns'ka advokatura Volini litovs'ko-pol's'koï dobi (XVI–XVIII st.). Kiïv, 2019. S. 79–91.
3. Akta unii Polski z Litwą 1385–1791. Kraków, 1932. S. 346, 361, 370; Pomniki prava Belarusi XIV–XVI st.: agul'nazemskiya pryvilei i akty dzyarzhaўnykh unij: krynitsaznaўchy dapamozhnik. Minsk, 2015. S. 278, 299, 314.
4. Januškevič A. Unia Lubelska a wojna Inflancka: wzajemna współzależność na tle polityki wewnętrznej Litwy // Unia Lubelska z 1569 roku: Z tradycji unifikacyjnych I Rzeczypospolitej. Toruń, 2011. S. 45–54.
5. Pazdnyakoў V.S. Pomniki prava Belarusi XIV–XVI stst.: ablasnyya pryvilei. Krynitsaznaўchy dapamozhnik. Minsk, 2018. S. 179–191.
6. Hodana T. Między królem a carem. Moskwa w oczach prawosławnych Rusinów – obywateli Rzeczypospolitej (na podstawie piśmiennictwa końca XVI – połowy XVII stulecia). Kraków, 2008. S. 19–62.
7. Tomkiewicz W. O składzie społecznym i etnicznym Kozaczyzny Ukrainnej na przełomie XVI i XVII wieku // Przegląd historyczny. 1948. T. 37. S. 256–257; Rostankowski P. Luber S. Die Herkunft der im Jahre 1581 registrierten Zaporoger Kosaken // Jahrbücher für Geschichte Osteuropas. Bd. 28. H. 3. Wiesbaden, 1980. S. 368–369; Brekhunenko V. Kozaki na Stepovomu Kordoni Єvropi: Tipologiya kozach'kikh spil'not XVI – pershoï polovini XVII st. Kiïv, 2011. S. 127–129, 325–327, 333–335; Florya B.N. Rossiya i vostochnoslavyanskie zemli Pol'sko-Litovskogo gosudarstva v kontse XVI – pervoj polovine XVII v. Politicheskie i kul'turnye svyazi. M., 2019. S. 73–75.
8. Dnevniki Vtorogo pokhoda Stefana Batoriya na Rossiyu (1580 g.): (Yana Zborovskogo i Luki Dzyalynskogo). M., 1897. S. 25.
9. Wisner H. Wielkie Księstwo Litewskie a Moskwa. Okres Smuty // Napis. 2006. Seria 12. S. 99–108; Bukowski J. Magnateria Rzeczypospolitej wobec dymitriad i wojen interwencyjnych z Rosją // Scripta minora. T. 4. Poznań, 2006. S. 199–313.
10. O prinyatii unii sm.: Halecki O. Przyłączenie Podlasia, Wołynia i Kijowszczyzny do Korony w roku 1569. Kraków, 1915; Ferenc M. Mikołaj Radziwiłł «Rudy» (ok. 1515–1584): Działalność polityczna i wojskowa. Kraków, 2008. S. 287–397; Kamins'kij Sulima A. Istoriya Rechi Pospolitoï yak istoriya bagat'okh narodiv, 1505–1795. Gromadyani, ïkhnya derzhava, suspil'stvo, kul'tura. Kiïv, 2011. S. 55–80; Padalinski U. Pradstaўnitstva Vyalikaga Knyastva Litoўskaga na Lyublinskim sojme 1569 goda: Udzel u pratsy pershaga val'naga sojma Rehchy Paspalitaj. Minsk, 2017; Prablemy intehgratsyi i inkarparatsyi ў razvitstsi Tsehntral'naj i Uskhodnyaj Eўropy ў peryyad rannyaga Novaga chasu: Matehryly mizhnar. navuk. kanferehntsyi (Minsk, 15–17 kastrychnika 2009 g.). Minsk, 2010; Unia Lubelska z 1569 roku: Z tradycji unifikacyjnych I Rzeczypospolitej. Toruń, 2011; Liublino unija: idėja ir jos tęstinumas. Tarptautinės mokslinės konferencijos, vykusios 2009 m. lapkričio 19–20 d. Vilniuje, Taikomosios dailės muziejuje, pranešimų pagrindu parengtas mokslonių straipsnių inkinys. Vilnius, 2011.
11. Zdes' ya orientiruyus' na interpretatsiyu unij 1386–1569 gg.: Frost R. Ograniczenia władzy dynastycznej. Rzeczpospolita polsko-litewska, Szwecja a problem monarchii złożonej w epoce Wazów (1562–1668) // Prablemy intehgratsyi i inkarparatsyi ў razvitstsi Tsehntral'naj i Uskhodnyaj Eўropy ў peryyad rannyaga Novaga chasu: Matehryly mizhnar. navuk. kanferehntsyi (Minsk, 15–17 kastrychnika 2009 g.). Minsk, 2010. S. 155–173; Frost R. Oksfordzka historia unii polsko-litewskiej: Powstanie i rozwój 1385–1569. T. 1. Poznań, 2018. S. 31–108.
12. Chernyavskij M. Khan ili vasilevs: odin iz aspektov russkoj srednevekovoj politicheskoj teorii // Iz istorii russkoj kul'tury. T. II. Kn. 1. Kievskaya i Moskovskaya Rus'. M., 2002. S. 442–456; Trepavlov V.V. «Belyj tsar'»: Obraz monarkha i predstavleniya o poddanstve u narodov Rossii XV–XVIII vv. M., 2007; Halperin Ch.J. Russian and the Steppe in Medieval and Early Modern Russia. Bucureşti, 2007. P. 293–313.
13. Pelenski J. Inkorporacja ziem dawnej Rusi do Korony w 1569 roku. Ideologia i korzyści: próba nowego spojrzenia // Przegląd Historyczny. 1974. № 65. Zesz. 2. S. 248–262; Yakovenko N.M. Ukraïns'ka shlyakhta z kintsya XIV – do seredini XVII st. (Volin' i Tsentral'na Ukraïna). Kiïv, 2008; Brekhunenko V. Moskovs'ka ekspansiya i Pereyaslavs'ka rada 1654 roku. Kiïv, 2005. S. 36–43.
14. Starchenko N. Lyublins'ka uniya yak resurs formuvannya kontseptu politichnogo «narodu rus'kogo» (1569–1648 rr.) // Ukraïns'kij istorichnij zhurnal. 2019. № 2. S. 4–45.
15. Mazur K. W stronę integracji z Koroną. Sejmiki Wołynia i Ukrainy w latach 1569–1648. Warszawa, 2006. S. 226–255; Ambrozyak T. Partikulyarizm v parlamentskoj zhizni Velikogo knyazhestva Litovskogo 1587–1648 gg. Dis. ... kand. ist. nauk. M., 2018. S. 130–163.
16. Litwin H. Kijowszczyzna, Wołyń i Bracławszczyzna w 1569 roku. Między unią a inkorporacją // Prablemy intehgratsyi… S. 200–203; Chorążyczewski W., Degen R. Przyłączenie czy przywrócenie? (Na marginesie aktów inkorporacyjnych Podlasia, Wołynia i Kijowszczyzny z 1569 roku) // Velikae Knyastva Litoўskae: palityka. ehkanomika, kul'tura. Zb. navuk. art. U 2 ch. Ch. 1. Minsk, 2017. S. 201–208.
17. Filyushkin A.I. Izobretaya pervuyu vojnu Rossii i Evropy. Baltijskie vojny vtoroj poloviny XVI v. glazami sovremennikov i potomkov. SPb., 2013. S. 129–136.
18. Zimin A.A. Rossiya na poroge Novogo vremeni (Ocherki politicheskoj istorii Rossii pervoj treti XVI v.). M., 1972. S. 402–404; Kobrin V.B. Vlast' i sobstvennost' v srednevekovoj Rossii. M., 1985. S. 137–138, 157–158; Nazarov V.D. Ryurikovichi Severo-Vostochnoj Rusi v XV v. (o tipologii i dinamike knyazheskikh statusov) // Sosloviya, instituty i gosudarstvennaya vlast' v Rossii (Srednie veka i Rannee Novoe vremya). Sbornik statej pamyati akademika L.V. Cherepnina. M., 2010. S. 426–427.
19. Shmidt S.O. Issledovaniya po sotsial'no-politicheskoj istorii Rossii serediny XVI veka. Dis. ... d-ra ist. nauk. M., 1964. S. 338; Belikov V.Yu., Kolycheva E.I. Dokumenty o zemlevladenii knyazej Vorotynskikh vo vtoroj polovine XVI – nachale XVII vv. // Arkhiv russkoj istorii. 1992. Vyp. 2. S. 93–121.
20. Kurukin I.V., Bulychyov A.A. Povsednevnaya zhizn' oprichnikov Ivana Groznogo. M., 2010. S. 57.
21. Skrynnikov R.G. Tsarstvo terrora. SPb., 1992. S. 348–393; Florya B.N. Ivan Groznyj. M., 2009. S. 255–270.
22. Historica Russiae Monumenta. T. I. Sankt-Peterburg, 1841. P. 229–232 (v pol'skoj versii: «Co się dotycze o Inflantskiej ziemi, w tej mierze, kiedyby Pan Bóg chciał, żeby Panowie mnie sobie za hospodara mieli, tedyby Inflanty, Moskwa, Nowogród i Psków za jedno było»). Sm.: Lulewicz H. Gniewów o unię ciąg dalszy. Stosunki polsko-litewskie w latach 1569–1588. Warszawa, 2002. S. 109–110. Przyp. 90. Kak predstavlyaetsya, ne vpolne tochno M. Ferents opisyvaet ehti slova tsarya kak obeschanie ob'edinit' nazvannye zemli. Skoree rech' dolzhna idti o trebovanii Ivana IV, kotoroe litovskoj storone sledovalo soblyusti, chtoby poluchit' moskovskogo pravitelya sebe v gospodari. Sr.: Ferenc M. Mikołaj Radziwiłł «Rudy»… S. 418.
23. Angermann N. Studien zur Livlandpolitik Ivan Groznyjs. Marburg; Lahn, 1972. S. 39–40, 52, 59, 65–68, 92 (nemetskij titul «Magnus von Gottes Gnaden, König von Livland, der Estnischen und Lettischen Lande Herr», pozdnee takzhe titul «izbrannogo korolya» «Erwählter zum König in Livland»). Vest' o peregovorakh tsarya s Magnusom i «prochimi nemtsami» po livonskomu voprosu bystro doshla do Varshavy (Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Radziwiłłów. Dz. V. Rkps 5019. S. 1–3).
24. Grala H. «Ex Moschouia ortum habent». Uwagi o sfragistyce i heraldyce uchodźców moskiewskich // Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego. Nowej Serii. T. 4(15). Warszawa, 1999. S. 115–120; Florya B.N. O rodovom zemlevladenii knyazej Trubetskikh vo vtoroj polovine XVI – nachale XVII veka // Arkhiv russkoj istorii. Vyp. 7. M., 2002. S. 102–106; Kulakovs'kij P. Chernigovo-Siverschina u skladi Rechi Pospolitoï 1618–1648. Kiïv, 2006; Slizh N. Gistoryya rodu Trubetskikh u Vyalikim knyastve Litoўskim // Arkhivaryus. Minsk, 2007. № 5. S. 137–159; Pavlov A.P. Dumnye i komnatnye lyudi tsarya Mikhaila Romanova: prosopograficheskoe issledovanie. V 2 t. T. 2. SPb., 2019. S. 25–33.
25. RGADA, f. 79, op. 1, reestr 2, d. 1, l. 7 ob.–10, 19 ob.–21 ob.; OR RGB, Troitskoe sobr. II, d. 17, l. 193 ob.–198, 209 ob.–212 ob.; f. 235, papka 3, d. 21, l. 12–15 ob., 22 ob.–25. Vopros o prichastnosti Ya.Ya. Glebovicha k moskovskoj razvedke obsuzhdalsya na Lyublinskom sejme, odnako iskhod ehtikh sporov govorit sam za sebya. Obvineniya v adres Glebovicha so storony M.Yu. Radzivilla i ego storonnikov vozobnovilis' v kanun konvokatsii v kontse 1572 g., odnako kantsler pri pomoschi podobnykh slukhov manipuliroval reputatsiej Glebovicha v moment bor'by kn. Yu.Yu. Slutskogo za «knyazheskoe» mesto v Senate Rechi Pospolitoj. Vryad li k 1574 g. na fone podobnykh obvinenij Glebovich mog nezametno dlya litovskoj politicheskoj verkhushki vesti sekretnye peregovory s Moskvoj, sovershaya gosudarstvennoe predatel'stvo i v formulyare svoikh poslanij, i v ikh soderzhanii.
26. Straszewicz M. Testament Anny z Korsaków Rahoziny z 1563 roku. Przyczynek do dziejów jeńców połockich // Przegląd historyczny. 2005. T. 96. Zesz. 3. S. 449–458. Dannye fakty ne uchteny pri podgotovke sbornika: Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy. T. V. Ziemia Połocka i województwo Połockie XIV–XVIII wiek. S. 146. № 438; S. 164. № 551; S. 167. № 563; S. 180. № 657; S. 193. № 724.
27. Podrobnee o sostave posol'stva i zadachakh missii sm.: Radaman A.A. Klienty i «pryyatseli» Astafeya Bagdanavicha Valovicha ў Navagradskim pavetse VKL u 1565–1587 gg. // Unus pro omnibus: Valovichy ў gistoryi Vyalikaga knyastva Litoўskaga XV–XVIII stst. Minsk, 2014. S. 293–294.
28. Grala H. Wokół dzieła i osoby Alberta Schlichtinga (Przyczynek do dziejów propagandy antymoskiewskiej w drugiej połowie XVI w.) // Studia Źródłoznawcze. 2000. T. 38. S. 35–52; Gorshkov I.D. Oprichnina Ivana Groznogo v opisaniyakh sovremennikov-inostrantsev: na primere sochinenij Al'berta Shlikhtinga. Dis. ... kand. ist. nauk. Yaroslavl', 2005; Starostina I.P. Ivan Groznyj v izobrazhenii Shlikhtinga – Stryjkovskogo // Vostochnaya Evropa v drevnosti i srednevekov'e: X Chteniya pamyati V.T. Pashuto. Materialy konferentsii. M., 1998. S. 112–117; Dubrovskij I.V. Latinskie rukopisi sochinenij Al'berta Shlikhtinga // Russkij sbornik. Issledovaniya po istorii Rossii. T. XVIII. M., 2015. S. 74–217.
29. Veselovskij S.B. Issledovaniya po istorii oprichniny. M., 1963. S. 283; Florya B.N. Ivan Groznyj. S. 78–79.
30. Pozdnyaya datirovka Litsevogo svoda, uvodyaschego okonchanie rabot nad nim v period pravleniya tsarya Fyodora Ivanovicha, podderzhana v rabotakh A.A. Amosova i V.V. Morozova, a takzhe otchasti v stat'e S.O. Shmidta 2011 g. (Morozov V.V. Litsevoj svod v kontekste otechestvennogo letopisaniya XVI veka. M., 2005; Erusalimskij K.Yu. Litsevoj letopisnyj svod v diplomatii Ivana Groznogo // Vestnik Nizhegorodskogo universiteta im. N.I. Lobachevskogo. 2017. № 6. S. 24–33).
31. Primer togo, kak moskovskij «vyrostok» na sluzhbe volynskogo shlyakhticha ssylaetsya na konstitutsiyu Varshavskogo sejma, sm.: Starchenko N. Chest', krov i ritorika: Konflikt u shlyakhets'komu seredovischi Volini: Druga polovina XVI – pochatok XVII stolittya. Kiïv, 2014. S. 114–115.
32. Ponyatie politicheskogo naroda primenitel'no k shlyakhte Velikogo knyazhestva Litovskogo razrabotano Yu. Kyaupene. Issledovatel'nitsa otmetila, chto litovskij politicheskij narod priderzhivalsya svoego videniya politicheskoj prichastnosti na zare Lyublinskoj unii. Splochenie proiskhodilo blagodarya obschej voennoj opasnosti, klientarnym svyazyam, soznaniyu svoej obosoblennosti ot koronnoj shlyakhty i evropejskim tendentsiyam v obschestvennoj mysli (Kiaupienė J. «Mes, Lietuva». Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės bajorija XVI a.: (viešasis ir privatus gyvenimas). Vilnius, 2003; Kiaupienė J. Politicheskij narod Velikogo knyazhestva Litovskogo v sisteme politicheskikh struktur Tsentral'no-Vostochnoj Evropy v XV–XVI vekakh // Sosloviya, instituty i gosudarstvennaya vlast' v Rossii… S. 586–591). V diskussii vokrug tezisa o samobytnosti litovskogo politicheskogo naroda zatragivalsya vopros ob otnoshenii litovskikh magnatov k «shlyakhetskoj demokratii» i problema vyrozhdeniya demokratii v oligarkhiyu (Niendorf M. Wielkie Księstwo Litewskie. Studia nad kształtowaniem się narodu u progu epoki nowożytnej (1569–1795). Poznań, 2011. S. 49–70; Vilimas D. K voprosu o kharakteristike gosudarstvennogo stroya Velikogo knyazhestva Litovskogo posle Lyublinskoj unii: demokratiya versus oligarkhiya // Prablemy intehgratsyi… S. 149–154).
33. Myl'nikov A.S. Kartina slavyanskogo mira: vzglyad iz Vostochnoj Evropy. Predstavleniya ob ehtnicheskoj nominatsii i ehtnichnosti XVI – nachala XVIII v. SPb., 1999. S. 74–105; Plokhij S. Nalivajkova vira: Kozatstvo ta religiya v rann'omodernij Ukraïni. Kiïv, 2005. S. 192–229; Yakovenko N. Dzerkala identichnosti: Doslidzhennya z istoriï uyavlen' ta idej v Ukraïni XVI – pochatku XVIII stolittya. Kiïv, 2012. S. 9–43; Brekhunenko V. Kozaki... S. 111–146; Drevnyaya Rus' posle Drevnej Rusi: diskurs vostochnoslavyanskogo (ne)edinstva. M., 2017. S. 93–105.
34. Zakrzewski A.B. Wielkie Księstwo Litewskie między Wschodem a Zachodem. Aspekt polityczny i prawno-ustrojowy // Między Zachodem a Wschodem… S. 23–36.
35. Zdes' i dalee ispol'zovany materialy nashikh issledovanij po istorii rossijskoj ehmigratsii v Rechi Pospolitoj (Erusalimskі K. Maskoўtsy ў pol'ska-lіtoўskі asyaroddzі ў XVI – pershaj palove XVII stst. Tranzіtyўnaya іdehntychnasts', gendehr і dyskrymіnatsyya // Arche. 2012. № 3. S. 68–95; Erusalimskij K.Yu. Na sluzhbe korolya i Rechi Pospolitoj. M.; SPb., 2018).
36. Khoroshkevich A.L. Zakhvat Polotska i begstvo kn. A.M. Kurbskogo v Litvu // Świat pogranicza. Warszawa, 2003. S. 117–120; Kappeler A. Latinskie poehmy o pobedakh litovtsev nad moskovskimi vojskami v 1562 i 1564 gg. i o pobege Kurbskogo // Ad fontem / U istochnika. Sbornik statej v chest' chl.-korr. RAN Sergeya Mikhajlovicha Kashtanova. M., 2005. S. 318–325; Nekrashevich-Korotkaya Zh.V. Sobytiya i litsa rossijskoj istorii vtoroj poloviny XVI – pervoj poloviny XVII v. v pamyatnikakh latinoyazychnoj poehzii Velikogo knyazhestva Litovskogo // Studia Slavica et Balcanica Petropolitana. 2012. № 2(12). S. 26.
37. Skrynnikov R.G. Tsarstvo terrora. S. 360–361; Erusalimskij K.Yu. Moskovsko-litovskaya vojna 1562–1566 gg. i vvedenie oprichniny: problemy demografii i zemel'noj politiki // Rossijskaya istoriya. 2017. № 1. S. 3–31.
38. Nepolnyj spisok razdelivshikhsya mezhdu Moskvoj i Litvoj bryanskikh i smolenskikh familij sm.: Krom M.M. Mezh Rus'yu i Litvoj: Pogranichnye zemli v sisteme russko-litovskikh otnoshenij kontsa XV – pervoj treti XVI v. M., 2010. S. 264–287.
39. Kosheleva O.E. Pobeg Voina // Kazus. Individual'noe i unikal'noe v istorii. 1996. M., 1997. S. 55–86; Gralya Kh. Vozrozhdenie iz nebytiya: Smuta i Potop na pereput'yakh natsional'nykh mifologij // Smuta v Rossii i Potop v Rechi Pospolitoj: opyt preodoleniya gosudarstvennogo krizisa v XVII stoletii. Materialy rossijsko-pol'skoj nauchnoj konferentsii. Moskva, 24–26 oktyabrya 2012 g. M., 2016. S. 10–48.
40. S.O. Shmidt dopuskal, chto rech' v dannom sluchae idyot imenno o sluzhilykh lyudyakh, o «menee znatnykh feodalakh». V takom sluchae vyrazhenie A.M. Kurbskogo sledovalo by rassmatrivat' kak razvitie idei shlyakhetskogo naroda Moskovskogo gosudarstva (Shmidt S.O. U istokov rossijskogo absolyutizma. Issledovanie sotsial'no-politicheskoj istorii vremeni Ivana Groznogo. M., 1996. S. 211–213, 268–269).
41. Podborka poslanij khranitsya pod shifrom: Riksarkivet, Stockholm. Militaria 1276. No 1. Chastichnaya publikatsiya: Selin A.A. Novye materialy ob ideologicheskoj bor'be v gody Livonskoj vojny // Trudy Gosudarstvennogo muzeya istorii Sankt-Peterburga. Vyp. 12. SPb., 2006. S. 34–37.
42. Polak W. O Kreml i Smoleńszczyznę. Polityka Rzeczypospolitej wobec Moskwy w latach 1607–1612. Toruń, 1995. S. 211; Florya B.N. Pol'sko-litovskaya interventsiya v Rossii i russkoe obschestvo. M., 2005. S. 245–247, 253–266.
43. Jaworska M. «Moskiewski dwór» królewicza Władysława w latach 1617–1618 // Kronika Zamkowa. 2015. Rocz. 2(68). S. 31–58.
44. Rachuba A. Litwini wobec integracji we wspólnej Rzeczypospolitej // Prablemy intehgratsyi... S. 204–219. Kak otmechal A. Monchak, v XVII v. v bor'be za ogranichenie korolevskoj vlasti shlyakhta, kak pravilo, smeschalas' v orbity vliyaniya magnatskikh rodov: Mączak A. Rzeczpospolita szlacheckich samorządów // Przegląd Historyczny. 2005. T. 96. Zesz. 2. S. 169–193.
45. Mazur K. W stronę… S. 259–260; Kempa T. Możnowładztwo i szlachta z Wołynia wobec unii lubelskiej (1569) // Liublino unija... S. 170, 185. Vo vremya Pervogo beskorolev'ya kn. M.A. Chartoryjskij podderzhival litvinov i vyol doveritel'nuyu korrespondentsiyu so svoim rodichem po zhene Ya.I. Khodkevichem (Erusalimskij K.Yu. Na sluzhbe… S. 799–801).
46. Wisner H. Rzeczpospolita Wazów. III. Sławne Państwo, Wielkie Księstwo Litewski. Warszawa, 2008. S. 12, 18; Skep’yan A.A. Knyazi Slutskiya. Minsk, 2013. S. 68–75, 104–105, 130.
47. Yakovenko N.M. Ukraïns'ka shlyakhta… S. 78; Zakrzewski A.B. Paradoksy unfikacji i ustroju Wielkiego Księstwa Litewskiego i Korony XVI–XVIII w. // Czasopismo prawno-historyczne. 1999. T. 51. Z. 1–2. S. 221.
48. Kurbskij A.M. Istoriya o delakh velikogo knyazya moskovskogo. M., 2015. S. 24, 216, 835. Primech. 132-2.
49. Grobovskij A.N. Ivan Groznyj i Sil'vestr (istoriya odnogo mifa). London, 1987; Kurukin I.V. Zhizn' i trudy Sil'vestra, nastavnika tsarya Ivana Groznogo. M., 2015. S. 108–134; Filyushkin A.I. Istoriya odnoj mistifikatsii: Ivan Groznyj i «Izbrannaya Rada». M., 1998. S. 309–329.
50. Starchenko N. Borot'ba za spadok knyazya Andriya Kurtsevicha-Burems'kogo (1592–1596) // Kriz' stolittya. Studiï na poshanu Mikoli Krikuna z nagodi 80-richchya. L'viv, 2012. S. 370–395; Erusalimskij K.Yu. Ivan Moskvitin: smert' i vozrozhdenie // Russkaya avantyura: identichnosti, proekty, reprezentatsii. M., 2019. S. 19–51.
51. Zhizn' Knyazya Andreya Mikhajlovicha Kurbskogo v Litve i na Volyni. T. 2. Kiev, 1849. S. 296–300.
52. Vse nazvannye svedeniya pocherpnuty Yu. Vol'fom iz togo zhe soobscheniya G. Safonovicha i chastichno udostovereny upominaniyami potomkov knyazya, zhivshego vo vremena velikogo knyazya Vasiliya III, v istochnikakh nachala XVII v. Moskovskie istochniki i biografy rossijskikh predstavitelej roda okruzhili vsekh litovskikh rodichej molchaniem (Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku. Warszawa, 1895. S. 17–18). Sr.: Pamyatniki istorii russkogo sluzhilogo sosloviya. M., 2011. S. 25–26; Sheremetev P.S. O knyaz'yakh Khovanskikh. M., 1908; Zimin A.A. Formirovanie boyarskoj aristokratii v Rossii vo vtoroj polovine XV – pervoj treti XVI v. M., 1988. S. 28–67; Pavlov A.P. Dumnye i komnatnye lyudi… T. 2. S. 48–52.

Система Orphus

Loading...
Up