Medical assistance to the population of Western Belarus in the context of the development of healthcare in the interwar Poland (1919–1939)

 
PIIS230861810024429-1-1
DOI10.37490/S230861810024429-1
Publication type Article
Status Published
Authors
Occupation: Senior researcher
Affiliation: Institute of history of the National Academy of Sciences of Belarus
Address: Minsk, Akademicheskaja str. 1
Journal nameMetamorphoses of History
EditionIssue 27
Abstract

The article analyzes the formation of the health care system in the territory of Western Belarus during the interwar period. On the basis of a wide range of sources, the general trends in the development of medicine in the Polish state in the interwar period, as well as the characteristics that determined the aberrations in the construction of the healthcare structure in the Belarusian territory were identified. It was found that the negative humanitarian consequences of the First World War and the Polish-Soviet war, combined with the economic and economic difficulties of the post-war period, caused a chronic health crisis in Western Belarus throughout the interwar period. After the liquidation of the Polish Ministry of Health in 1923, the centralized management of the healthcare system was replaced by a decentralized model, with the allocation of the state, municipal, insurance and private sectors of medicine. The decentralized model of healthcare worked well in the proper Polish lands, but was not suitable for the conditions of Western Belarus, where the lack of medical personnel, health institutions and their concentration mainly in large cities in conditions of significant geographical remoteness of settlements with a predominance of rural areas, combined with the weak development of transport communications, predetermined a low degree of provision of medical care for most population. As a result, the healthcare of Western Belarus lagged significantly behind the general Polish level in development, and additional opportunities to expand medical care to the civilian population were drawn from the resources of charity, public associations and military medicine.

KeywordsWestern Belarus, Poland, healthcare, medicine, epidemic, doctor, Polish-Soviet war.
Received25.01.2023
Publication date27.03.2023
Number of characters40012
Cite   Download pdf To download PDF you should sign in
100 rub.
When subscribing to an article or issue, the user can download PDF, evaluate the publication or contact the author. Need to register.
1 Введение
2 Положение населения Западной Беларуси в составе межвоенной Польши в последние десятилетия развития исторической науки неоднократно рассматривалось с самых различных точек зрения. Однако состояние здравоохранения в Западной Беларуси в рамках исторического дискурса фактически не исследовалось в сравнении со значительно более разработанными вопросами социально-экономической и общественно-политической жизни, промышленности и сельского хозяйства, революционного движения и пр.1 В рамках белорусской советской историографии научная школа изучения истории медицины, которая сложилась в БССР в послевоенный период под руководством профессора Г. Крючка (К. Анищенко, А. Петрова, А. Косач, Н. Змачинская), в основном рассматривала вопросы развития только советской системы здравоохранения в БССР, в то время как медицина Западной Беларуси в составе Польши практически не изучалась. Целью исследований Г. Крючка и его учеников являлась демонстрация превосходства советской модели здравоохранения, поэтому медицина капиталистических стран, в том числе межвоенной Польши, подавалась как слабая и неэффективная2. Подобные нарративы зачастую не носили аналитического характера и были выполнены в духе идеологической заданности с использованием устоявшихся штампов о полном отсутствии системы охраны здоровья в Западной Беларуси, что не подкреплялось обращением к представительному корпусу оригинальных источников3. В постсоветской белорусской историографии исследования истории медицины Западной Беларуси осуществлялось несистемно, из значимых публикаций следует отметить отдельные работы М. Абраменко и Е. Тищенко4. В свою очередь, польские исследователи при рассмотрении проблем здравоохранения «Второй Речи Посполитой» изучали преимущественно собственно польские земли, затрагивая здравоохранение на территории «восточных кресов» лишь косвенно5. Немногочисленные исключения составляют работы Е. Бернацкого, К. Брожека, А. Фелхнера6. 1. Савіч А. Архіўная справа Беларусі ў 1990–2000-я гады і ўдасканаленне даследавання гісторыі Заходняй Беларусі (1921–1939 гады) // Архівы і справаводства. 2016. № 5. С. 134–140.

2. Анищенко К.Н. Развитие здравоохранения Белорусской ССР в годы предвоенных пятилеток (1928–1941): автореф. дис. … канд. мед. наук. Минск, 1975. 17 с.; Змачинская Н. Ф. Зарождение и становление советского здравоохранения в Белорусской ССР (1919–1928 гг.): автореф. дис. … канд. мед. наук: 14.00.33. Минск, 1973. 16 с.; Крючок Г. Р. Некоторые черты развития медико-санитарного дела в западных областях Белоруссии до воссоединения их с БССР // Из истории медицины: сборник статей. Вып. IX. Рига, 1973. С. 177–189.

3. Бурихин Т. Н. Больничная помощь населению западноукраинских земель в годы господства польской буржуазной республики (1919–1939) // Вопросы истории медицины и здравоохранения БССР (материалы второй научной конференции) / редкол. Г. Р. Крючок (отв. ред.). Минск, 1965. С. 112–114; Фелистович Н. Б. Медицинская помощь населению Западных областей Украины и Белоруссии в годы буржуазной Польши // Здравоохранение Белоруссии. 1958. № 11. С. 47–50.

4. Абраменко М. Е. Особенности развития здравоохранения в Западной Беларуси (1921–1939 гг.) // Веснік Гродзенскага дзяржаўнага універсітэта імя Янкі Купалы. Серыя 1. Гісторыя, Філасофія, Паліталогія, Сацыялогія. 2007. № 1. С. 27–29; Tiszczenko E. M. Ochrona zdrowia w dzisiejszej Zachodniej Białorusi w okresie międzywojennym (1921–1939) // Medycyna nowożytna. Studia nad Kulturą Medyczną. 2001. T. 8, z. 2. S. 153–174.

5. Więckowska, E. Walka z ostrymi chorobami zakażnymi w Polsce w latach 1918–1924 : rozprawa na stopień doktora habilitowanego. Wrocław : AM, 1999. 365 s.; Dzieje medycyny w Polsce. Opracowania i szkice. T. 2 : Lata 1914–1944 / red. nauk. W. Noszczyk, J. Supady. Warszawa : Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2015. 690 s.

6. Bernacki E. Ludzie i placówki służby zdrowia w regionie białostockim : rys historyczny, biografie. Białystok, 1998. 249 s.; Brożek K. Lekarze na Wschodnich Kresach w ostatnich latach Rzeczypospolitej Polskiej do 1939 roku. Katowice, 1993. 37 s.; Felchner A., Tiszczenko E. Służba zdrowia Grodna w latach 1920–1939 // Archiwum Historii i Filozofii Medycyny. 1995. Nr. 4. S. 445–452.
3 Данное исследование реконструирует состояние здравоохранения Западной Беларуси в контексте его развития на всей территории межвоенной Польши на основе преимущественно оригинальных архивных источников из фондов архивов Беларуси и Польши.
4 Структура здравоохранения межвоенной Польши
5 Структура управления здравоохранением в межвоенной Польше начала свое формирование еще в рамках работы Временного государственного совета при австро-германской оккупационной администрации в 1917 г., когда был создан Реферат общественного здоровья при Департаменте внутренних дел, который возглавил врач В. Ходько. Позже реферат был преобразован в Отдел, Секцию и, наконец, Управление службы общественного здоровья. Годом позже, 4 апреля 1918 г., было образовано Министерство общественного здоровья, социальной защиты и охраны труда, а 4 октября 1918 г. структура министерств вновь изменилась путем выделения Министерства охраны труда и отдельного Министерства здоровья и социальной защиты7. И лишь в середине декабря 1918 г. было образовано обособленное Министерство общественного здоровья, которое возглавил врач В. Ходько. Для территориального управления делом охраны здоровья были созданы шесть санитарных округов с центрами в Варшаве, Лодзи, Келцах, Ломже, Люблине и Львове. Каждый округ объединял от дюжины до нескольких десятков поветов, центры которых стали резиденциями местных управлений здоровья и поветовых врачей. С утверждением территориально-административного деления на воеводства, поветы и гмины при местных воеводских управлениях организовывались отделы здоровья, отвечавшие за медицинское обеспечение населения8. 7. Dekret Rady Regencyjnej o utworzeniu Ministerstwa Zdrowia Publicznego i Opieki Społecznej i Ministerstwa Ochrony Pracy // Dziennik Praw. 1918. №14. Poz. 31. S. 84–85.

8. Piłsudski J. Do pana Witolda Chodzki // Monitor Polski. 1918. Nr 230. S. 1.

views: 179

Readers community rating: votes 0

1. Abramenko M. E. Osobennosti razvitiya zdravookhraneniya v Zapadnoj Belarusi (1921–1939 gg.) // Vesnіk Grodzenskaga dzyarzhaўnaga unіversіtehta іmya Yankі Kupaly. Seryya 1. Gіstoryya, Fіlasofіya, Palіtalogіya, Satsyyalogіya. 2007. № 1. S. 27–29.

2. Anischenko K.N. Razvitie zdravookhraneniya Belorusskoj SSR v gody predvoennykh pyatiletok (1928–1941): avtoref. dis. … kand. med. nauk. Minsk, 1975. 17 s.

3. Burikhin T. N. Bol'nichnaya pomosch' naseleniyu zapadnoukrainskikh zemel' v gody gospodstva pol'skoj burzhuaznoj respubliki (1919–1939) // Voprosy istorii meditsiny i zdravookhraneniya BSSR (materialy vtoroj nauchnoj konferentsii) / redkol. G. R. Kryuchok (otv. red.). Minsk, 1965. S. 112–114.

4. Gosudarstvennyj arkhiv Brestskoj oblasti (GABr). F. 2. Op. 1. D. 4647.

5. GABr. F. 1. Op. 1. D. 2396.

6. GABr. F. 2001. Op. 1. D. 98.

7. GABr. F. 2001. Op. 4. D. 2600.

8. GABr. F. 5. Op. 1. D. 676.

9. GABr. F.2001. Op. 1. D. 5043.

10. Gosudarstvennyj arkhiv Grodnenskoj oblasti (GAGr). F. 551. Op. 1. D. 313.

11. GAGr. F. 52. Op. 1. D. 543.

12. GAGr. F. 551. Op. 1. D. 1541.

13. GAGr. F. 564. Op. 1. D. 121.

14. Zmachinskaya N. F. Zarozhdenie i stanovlenie sovetskogo zdravookhraneniya v Belorusskoj SSR (1919–1928 gg.): avtoref. dis. … kand. med. nauk: 14.00.33. Minsk, 1973. 16 s.

15. Zonal'nyj gosudarstvennyj arkhiv v g. Molodechno (ZGAMol). F. 4. Op. 1. D. 132.

16. ZGAMol. F. 4. Op. 1. D. 434.

17. ZGAMol. F. 4. Op. 1. D. 80.

18. Kryuchok G. R. Nekotorye cherty razvitiya mediko-sanitarnogo dela v zapadnykh oblastyakh Belorussii do vossoedineniya ikh s BSSR // Iz istorii meditsiny: sbornik statej. Vyp. IX. Riga, 1973. S. 177–189.

19. Kurbaev V. D., Tischenko E. M., Sovtsa S. V., Ignatovich F. I. Istoriya pervoj grodnenskoj gorodskoj bol'nitsy (1912–1997) // Gorodskaya bol'nitsa : istoriya, sostoyanie i puti sovershenstvovaniya lechebno-profilakticheskoj pomoschi : materialy nauchnoj konferentsii, posvyaschennoj 85-letiyu Grodnenskoj gorodskoj klinicheskoj bol'nitsy № 1 im. Z. P. Solov'eva ; red. kol. V. D. Kurbaev (otv. red.) i dr. Grodno : [b. i.], 1997. S. 12–27.

20. Lіkvіdatsyya sotsyyal'naga zabes'pyachehn'nya // Іnfarmatsyjny byuletehn' ab Zakhodnyaj Belarusі. 1932. № 7. S. 58–62.

21. Mіravy traktat pamіzh Pol'shchayu z adnago boku і Raseyaj і Ukraіnayu z drugoga boku, padpіsany ў Ryze 18 sakavіka 1921-ga godu // Konstytutsyya Pol'skae Rehspublіkі 17 sakavіka 1921 godu і Zakon 20-ga studnya 1920 godu Ab pol'skіm gramadzyanstve: peraklad z pol'skaj movy. Vіl'nya, 1924. S. 54–60.

22. Otchet belostokskogo voevody na voevodskoj rade (sovet) o deyatel'nosti administratsii i samoupravlenij za 1936/1937 god // Nauchno-spravochnaya biblioteka GAGr. № 2127.

23. Poluyan I. V. Zapadnaya Belorussiya v period ehkonomicheskogo krizisa 1929–1933 gg. Minsk, 1991. 207 s.

24. Savіch A. Arkhіўnaya sprava Belarusі ў 1990–2000-ya gady і ўdaskanalenne dasledavannya gіstoryі Zakhodnyaj Belarusі (1921–1939 gady) // Arkhіvy і spravavodstva. 2016. № 5. S. 134–140.

25. Syamyonchyk M. B. Rabochy rukh u Zakhodnyaj Belarusі (1921–1939 g.) : dys. … kand. gіst. navuk. Grodna, 2000. 139 ark.

26. Tischenko E. M. Vrachi i ikh status v zapadnykh oblastyakh Belarusi v mezhvoennyj period // Byulleten' Natsional'nogo nauchno-issledovatel'skogo instituta obschestvennogo zdorov'ya imeni N. A. Semashko. 2016. № 2. S. 358–359.

27. Felistovich N. B. Meditsinskaya pomosch' naseleniyu Zapadnykh oblastej Ukrainy i Belorussii v gody burzhuaznoj Pol'shi // Zdravookhranenie Belorussii. 1958. № 11. S. 47–50.

28. Archiwum Akt Nowych w Warszawie (AAN). Z. 9. Sygn. III 981.

29. AAN. Z. 15. Sygn. 477.

30. AAN. Z. 15. Sygn. 482.

31. AAN. Z. 15. Sygn. 491.

32. AAN. Z. 15. Sygn. 509.

33. AAN. Z. 15. Sygn. 512.

34. AAN. Z.15. Sygn. 823.

35. Bernacki E. Ludzie i placówki służby zdrowia w regionie białostockim : rys historyczny, biografie. Białystok, 1998. 249 s.

36. Bojarska S. Lud wiejski w powiecie baranowickim (Spostrzeżenia i rozważania // Kalendarz Popularny Baranowicki na rok 1937. Baranowicze, 1937. S. 43.

37. Brożek K. Lekarze na Wschodnich Kresach w ostatnich latach Rzeczypospolitej Polskiej do 1939 roku. Katowice, 1993. 37 s.

38. Chrzanowski G. Histoja organizacji Polskich wladz sanitarnych na kresach // Lekarz Polski. 1926. № 5. S. 6–9.

39. Dekret Rady Regencyjnej o utworzeniu Ministerstwa Zdrowia Publicznego i Opieki Społecznej i Ministerstwa Ochrony Pracy // Dziennik Praw. 1918. №14. Poz. 31. S. 84–85.

40. Dzieje medycyny w Polsce. Opracowania i szkice. T. 2 : Lata 1914–1944 / red. nauk. W. Noszczyk, J. Supady. Warszawa : Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2015. 690 s.

41. Felchner A., Tiszczenko E. Służba zdrowia Grodna w latach 1920–1939 // Archiwum Historii i Filozofii Medycyny. 1995. Nr. 4. S. 445–452.

42. Kieziewicz D. Zdrowotność i lecznictwo w północno-wschodnich województwach Rzeczypospolitej Polskiej // Pierwszy zjazd lekarzy kresowych w Łucku : 30.8. – 31.8.1928 r. Łuck, 1930. S. 26–55.

43. Kopociński K, Kopociński Z. Zarys organizacji i działalności 9. Szpitala Okręgowego w Brześciu nad Bugiem w latach 1920–1939 // Archiwum Historii i Filozofii Medycyny. 2010. R. 73. S. 46–48.

44. Okólnik Komisarza Generalnego Ziem Wschodnich, zawierajżcy instrukcję dla lekarzy powiatowych Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich // Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich. 1920. № 30 (74). Poz. 695. S. 265–266.

45. Piłsudski J. Do pana Witolda Chodzki // Monitor Polski. 1918. Nr 230. S. 1.

46. Piłsudski J. Odezwa Naczelnika Państwa // Monitor Polski. 1919. Nr 95. S. 2.

47. Rozporządzenie Komisarza Generalnego Ziem Wschodnich w przedmiocie powołania lekarzy do przymusowej służby sanitarnej na terenie Ziem Wschodnich // Dziennik Urzedowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich. 1920. № 19 (63). Poz. 504. S. 184.

48. Rzeczpospolita Polska: atlas statystyczny. Warszawa, 1930. 55 s.

49. Sprawozdanie o stanie zdrowotnym Rzeczypospolitej Polskiej oraz o działalności władz i instytucji zdrowia publicznego w roku 1923. Warszawa, 1925. 171 s.

50. Sprawozdanie statystyczne o stanie zdrowotnym armji w okresie dziesięciolecia 1922–1931. Warszawa, 1933. 138 s.

51. Stan chorób zakażnych w Polsce w maju 1920 r. // Biuletyn Ministerstwa Zdrowia Publicznego. 1920. № 5. S. 40–41.

52. Stan chorób zakażnych w Polsce w styczniu 1920 r. // Biuletyn Ministerstwa Zdrowia Publicznego. 1920. № 3. S. 34–35.

53. Tiszczenko E. M. Ochrona zdrowia w dzisiejszej Zachodniej Białorusi w okresie międzywojennym (1921–1939) // Medycyna nowożytna. Studia nad Kulturą Medyczną. 2001. T. 8, z. 2. S. 153–174.

54. Ustawa gminna obowiązująca na obszarze Ziem Wschodnich. Wilno, 1919. 39 s.

55. Wasiutyński B. Ustrój władz administracyjnych rządowych i samorządowych. Poznań, 1937. 160 s.

56. Wawrzyński T. Akta dotyczące organizacji i działalności służby zdrowia WP w latach 1918–1939 // Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej. 1983. Nr 12. URL: http://caw.wp.mil.pl/plik/file/biuletyn/b12/b_12_6.pdf (data dostupa: 05.01.2018).

57. Więckowska E. Centralny komitet do walki z durem plamistym (1 sierpień 1919 – 5 marca 1920) // Przegląd Epidemjologiczny. 1998. Nr 1–2. S. 205–214.

58. Więckowska, E. Walka z ostrymi chorobami zakażnymi w Polsce w latach 1918–1924 : rozprawa na stopień doktora habilitowanego. Wrocław : AM, 1999. 365 s.

59. Wolne zawody // Kalendarz Popularny Baranowicki na rok 1937. Baranowicze, 1937. S. 77–79.

60. Wykaz urządzeń lekarsko-sanitarnych na Ziemiach Wschodnich w listopadzie i grudniu r. 1919 // Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich. 1919. № 35 (27 listopada). Poz. 408. S. 318–320.

61. Wysocki A. Sytuacja epidemiologiczna w okresie wojny polsko-sowieckiej 1919–1920 // Biuletyn wojskowej służby archiwalnej. 1997. Nr 20. URL: http://archiwumcaw.wp.mil.pl/biuletyn/b20/b20_6.pdf (data dostupa: 05.01.2018).

62. Zarządzenie wojewody poleskiego z dn. 26 wrzesnia 1932 r. Nr. O. Org. 13 w sprawie utworzenia w urzędzie wojewódzkim poleskim w Brześciu n. B. wydziału pracy, opieki i zdrowia // Poleski Dziennik Wojewódzki. 1932. Nr 16. Poz. 106. S. 284.

Система Orphus

Loading...
Up